Son hareketi gözlerini açıp boşluğa bakıyor ve kapaklar kendiliğinden iniyor.

Her şey bitti.

Son söz, son bakış: Ölüm ondan ne götürdü, ne bıraktı?

Çehresi fırçalarda,

Gövdesi heykellerde,

Sözleri sayfalarda,

Hatırası Millette ve eseri Vatan halindeki Vatan’da.

Giden pek yok gibi.

Fakat sesi;

O mat, büyülü ve insanı, ruhu içinden füsunlu bir kanat gibi yukarı kaldıran sesi ve bakışı.

Selanik’teki evinden Saray’daki şu küçük karyolaya kadar elli şu kadar yıl, eşsiz bir zebercet (cam gibi parlak) maviliği ile ışıldayan bakışı. Ondan giden sadece bu ikisi.

O, içerde geriliği

Cephede düşmanı yendi;

Ezellik saltanatı,

Asırlık hilafeti,

Yüzyıllık fesi,

Bin yıllık harfi,

Hatay’da müstemlekeciliği,

Çanakkale’de Dünya’yı yenenleri,

Dışı, içi, her şeyi,

Her şeyi yendi ve yalnız çürük bir ciğere yenildi. (*)

* * * 

Ve Atatürk’ten bir anı:

30 Ağustos 1922 günü sabahı Başkomutan Mustafa Kemal cephede dolaşırken binlerce insan ve hayvan cesedi karşısında duygulanmış, şunları söylemişti:

“Bu feci manzara bütün insanlığı utandırabilir. Ama bu, meşru bir vatan müdafaasının tabi bir neticesidir. Fakat Türkler başka milletlerin vatanında aynı şeyi yapmayacaklardır. Bizi mecbur ettiler.”

Yerde yatan bir Yunan bayrağını kaldırmalarını işaret ettikten sonra:

“Bayrak” dedi, “Bir milletin istiklal alametidir. Düşmanım da olsa hürmet etmek lazımdır.”

(*) Altın Çağ, Kasım 1988, sayı 5