En iyi bulgur karakılçık (esmer) buğdaydan olurdu. Ambardan  alınan karakılçık buğday kalburla elenirdi. Sonra da yıkanır, kurutulurdu. Bu işlem bitince karakılçık buğday bulgurluk için hazır olurdu.

Bulgurluk buğdayı kaynatmak için evin önüne, 20 cm derinliğinde 30-35 cm eninde, 1.5 m uzunluğunda çukur kazılırdı. İçine ateş yakılırdı. Üzerine kazanlar kuruldu, Kazanlara yeterince su döküldü, sonra da temizlenmiş, karakılçık buğday konulurdu. Çukurdaki ateşe odun atarak ateş harlatılır, beslenirdi. Çok geçmeden bulgurluk buğday kaynamaya başlardı. Börtleyen, pişen buğday indirilmeye hazırdı.  Kazanın karşılıklı halkalı kulplarından  meşeden yapılmış sağlam sırık geçirilirdi. Bu sırığın karşılıklı uçlarından sağlam yapılı kişiler tutar kazanı ateşten indirirdi. Bulgur sahibi hemen kaplara pişmiş/börtlemiş, börtme denen buğdaydan koyar, orada bulunan komşulara, çocuklara dağıtırdı. Yiyip bitirenlerden bazıları tadı çok hoş olan börtmeden biraz daha isterdi… 

Dinlenmiş, ılımış börtme helkelere doldurulup damın başında serili olan savanların üstüne dökülürdü, çabuk kuruması için  daha geniş alana yayılırdı. İki üç gün kurutulduktan sonra çuvallara doldurulur, dibeklerde dövülmek için götürüldü…

Bizim orada taştan oyma üç dibek vardı. Biri Beştülü Emminin, biri Kerim Emminin, biri de Çuvuşunoğlu Mustafa’nın evinin önündeydi. Biz buğdayımızı bize en yakın olan Çavuşunoğlu Mustafa’nın evinin önündeki dibeğe götürdük. Köyün genç kızları delikanlıları geldiler. Yeteri kadar buğdayı inek tasıyla dibeğin çukuruna döktüler, su ile ıslattılar. Üç genç, ahşaptan yapılmış dövme tokmaklarını aldılar, karşılıklı geçip buğdayı dövmeye başladılar. Yorulan diğer gençle değişti tokmağı. Buğdayın dışındaki kabuk kısa zamanda kavladı keperdi. Kepertilen buğday yeniden çuvallara konuldu, eşeğe yükletip eve götürüldü. Evin damının başına yeniden serildi. Birkaç gün kurutuldu, savruldu, kepeğinden arıtıldı.

Artık, karakılçık bulgurluk buğdayı el değirmeninde çekme zamanı geldi. El değirmeni bazalt mermer taştan yapılmış 60-70 cm çapında dişenmiş iki taştan oluşturulmuştu. Taşlar üstü üste konduğunda, alttaki taşın merkezinde ağaçtan ya da demirden yapılmış küçük bir merkezi dikit bulunmaktaydı. Üsteki taşın merkezinde 10 cm çapında açılmış delik, ayrıca taşın bir kenarında  40 cm taşı döndürme dikiti yer alıyordu.  Taşın başına iki ya da üç kişi oturur, kenardaki döndürme dikitten elleriyle tutarlar, taşı döndürmeye başlarlar. Bu sırada, taşın ortadaki deliğinden buğday akıtılır. Taş döndükçe buğday kırılır, bulgur haline gelirdi. Yalnızca bulgur değildi, bulgur unu da olurdu yanında. Bun setik denirdi. Setikten yapılan bazlama çok güzel, hoş olur. Ayrıca setik şalgam yapımında da kullanılmaktadır…

Bu işler genel olarak imece usulü yapılırdı. Daha çok genç kızlar çekerlerdi bulguru. Şarkı türkü söyler eğlenirlerdi… Anamın, babamın, teyzemin de bulgur çektiklerine tanık olmuşumdur.  Böylece bütün komşular yorulmadan bulgurlarını çekmiş olurlardı.

Sıra beklenen bulgur pilavına gelirdi. Bulgur lenger denilen geniş ağızlı bir kaba konulur, gözden geçirilir varsa taşı ayıklanır, kepeği savrulur. Tencerede kaynamakta olan suya aktarılır. Bir süre sonra pilav pişer. Pişmiş, hazır olmuş yeşil mercimek eklenir, karıştırılır… Tereyağı eritilir, bulgurun üzerine gezdirilir, karıştırılır. Bir süre dinlenmeye bırakılır. Kıvamını bulmuş olan bulgur pilavı geniş, büyük yayvan tepsiye konulur, sofraya getirilir… Mevsimine göre yanında turp, salata, turşu, ayran olursa, yufka ekmeği… bandır bandır ye, deme gitsin keyfine.

Ağustos 2020, Çamlıyayla

(SÖZLÜKÇE: Evlek: Dönümün dörte biri. Börtme: Haşlanmış buğday. Dişemek: Değirmen taşının buğdayı kırması için yapılan işlem.  Harar: Büyük çuval. Helke: bakraç. Kağnı: İki tekerli öküz arabası. Kepermek:Buğdayını kabuğundan ayrılması.)