Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi8
Bugün Toplam447
Toplam Ziyaret1668089
Halil Atılgan
incirgedigi@gmail.com
TÜRKÜLERDE AHRAZ DİLE, BÜLBÜL GÜLE, ARI BALA GELİR
05/10/2016
TÜRKÜLERİN İSYANI ÜÇ BÖLÜMDE SUNULACAK

1- MUSİKİNİN CANLILARIN ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ( ÇOCUKLARIN EMZİRİLMESİ – ÇİÇEKLERİN ERKEN AÇMASI – İNEKLERİN FAZLA SÜT VERMESİ / KARAKOYUNUN SU İÇMEDEN NEHRİ GEÇMESİ- KEKLİĞİN SAZIN SAPINA KONMASI )

2- TÜRKÜ KÜLTÜRÜ

3- TÜRKÜLERDEKİ SÖZ GÜZELLİKLERİ



Türkülerimiz ekmek gibi su gibidir. Deniz olur dalgalanır, nehir olur şahlanır. Bazen karlı dağ olur geçit vermez. Kır çiçekleri gibi, yaban gülü gibi arı duru ve yalınkattır. Zalim felek, gurbet, ayrılık, gönül onunla dile gelir. Düşündürür, güldürür, ağlatır, oynatır. Sevindirir. O, gönlün aziz dostu, duygu ve düşüncenin aynasıdır. Bizi söyler, bizi çalar, bizi anlatır. Hepsi ayrı renkte ve biçimdedirler. Halkımızın yaşama mücadelesinin dile ve tele yansımasını sağlayan bir aynadır. Onun içindir ki Anadolu insanı düğününü, kara gününü, kınasını, yakınmasını, mizahını, taşlamasını, kahramanlığını, aşkını, gurbetini, hatta sevgilisine sitemini dahi turnanın kanadında dile getirmeye çalışmış. Onlar bize, biz onlara sevdalanmışız. Geçit vermez dağları onlarla aşmış, ulaşamadığımız yerlere onlarla haber salmışız. Türkülerimiz arı misali her çiçekten bal almış, çiçekten çiçeğe konmuş, sevda bahçemizin gülleri olarak geçmişten günümüze varlığını korumuş. Onun için türküler yakılmış toprak üstüne, aşk üstüne, sevda üstüne. Her konu onlarla dile gelmiş. Keremin Aslı’sı, Karacaoğlan’ın yavuklusu onların sayesinde dal budak salmış. O kadar geniş bir alana yayılmış ki: Âşığın sevdası, Yörük kızının gaydası, Erciyes’in yaylası, bülbülün kanadının sarısı bile onlarla dile gelmiş.

Neleri barındırmamış ki bünyesinde: Karadeniz’in hamsisi, Sisdağı’nın dumanı, Kızılırmak, Aras ve Fırat türkülerle ününe ün katmış. Dertlilerin yoldaşı, âşıkların sırdaşı olmuş. Çobanın kavalı, obanın yaylaya göçü, tülü mayanın inleyişi, Gelin Ayşe’nin suya gidişi onlarla dile gelmiş, Toroslar’daki pınar, kayada kekliğin sekişi, bir sekiye çıkıp delicesine öten turaç türkülerimizin nağmeleriyle bize ulaşmış. Âşık, turnalarla sevdiğine haber salmış. Kırım, Kerkük, Estergon, Eğri Kalesi, Yemen, Bağdat türkülerle ününe ün katmış. Türküler derinliklerinde bizi anlatan kendimizi bulduğumuz ömür bohçasıdır. Dert bohçasıdır. Sevgi bohçasıdır. Duygular yumak yumaktır bu bohçada. Tortoptur. Herkes gönlündeki sevgiyi en içten duygularla dile getirir. Sevginin, aşkın anlatımı bir başkadır türkülerde. Kendisi bulut, sevgilisini yağmur yapar. Yağmurla bulutu da Maçka’da buluşturur. Trabzon Maçka’dan yüreğimize dolan: Divane âşık gibi / Dolaşırım yollarda dizesiyle başlayan türkünün bağlantısı:

Al şalım mavi şalım

Dünyayı dolaşalım

Sen yağmur ol ben bulut

Maçka’da buluşalım

diyerek sevgisini, kavil yerini böyle dile getirir. Dünyayı dolaşsa da onun için en iyi buluşma yeri Maçka’dır. Senin için İstanbullarda kaldım: Arada sıra dağlar var. Pekiyi nasıl buluşacağız. Bu engelleri nasıl aşacağız. Kuş olsak bile zor. Ancak yağmuru ve bulutu Maçka’da buluşturalım. İstanbul’da iken ben bulut olup tüm engelleri aşacağım. Sen yağmur olup yere yağacaksın. Nerede buluşacağız. Maçka’da. Dünyayı dolaşsak ta illa ki Maçka…

Sevenlerin biri bulut, diğeri yağmur. Sevgi anlatımının da bir damlası. Bu nasıl bir anlatım, nasıl bir yakıştırma. Arı ve duru bir dille dizelere müthiş bir anlam yüklenmiş.

“A benim bahtı yârim

Gönlümün tahtı yârim

Yüzünde göz izi var

Sana kim baktı yârim "

diyerek büyük bir ustalıkla, nezih bir kıskançlık sergiler. İşte bu ifade ve anlatım zenginliği, türkülerimizdeki sanatın, estetiğin nedenli yüce olduğu hükmünü çıkarır karşımıza. Halkımız türkülerinde hem ağlar, hem de güler. Dertlilere deva, çaresizlere çare olur. Oynar, oynatır, zılgıt çeker. Oynatır oynatmasına amma: Karakaş altında göz oynamasın diyerek de tembih eder. Erzurum’dan repertuvara giren: Güzeller bezenmiş toya giderler / Sizlere emanet yar oynamasın / Ben bilirim rica minnet ederler Yengüllük edip tez oynamasın dizeleriyle başlayan türkümüzde sözler enfestir. Nezaketin tüm özellikleri sözlerle bütünleşmiştir. Ben bilirim düğüne gelenler sevdiğinin oynaması için rica minnet ederler. Elbette: Ölüye giden ağlar. Düğüne giden oynar. Onun için ben de “Sevdiğim oynamasın” demiyorum. Oynasın… Oynasın onamasına amma: Yengüllük edip tez oynamasın. Ağır oturaklı olsun. Naza çeksin kendisini. Tez oyuna çıkarsa hafif olduğu düşünülür. Onun için düğünde bile ağır olmalı. Oturaklı olmalı.

Ben seni sevmişim sevgili yârim / Sizlere gurbandır bu şirin canım / Demirem (demiyorum) oynamasın oynasın hanım / Karakaş altında göz oynamasın dizeleriyle yine nefis bir anlatımı sergiler. Ben oynamasın demiyorum. Oynasın oynamasına amma… Karakaş altında göz oynamasın diyerek işini sağlama alır.

Türkülerimizdeki hoş görü, aşk ve sevgi nakış nakış işlenmiş. Ahrazın dile gelmesi, bülbülün güle gelmesi, arının bala gelmesi onların sayesinde gerçekleşmiş. Emrah, Yunus, Pir Sultan, Seyrani, Sümmani, Karacaoğlan, Köroğlu türkülerle

diyeceklerini demişler. Karacaoğlan: Türkülerle güzellerin, Dadaloğlu da padişahın fermanını yazmış. Her konu türkü bahçesinde yeşermiş, olgunlaşmış bize ulaşmış. Karadenizli hiç çekinmeden: Efkârlı günlerinde ramazanın gelmesini, kapının eşiğini, çocuğunun beşiğini, kayıkçının küreğini türkülerle anlatmış.

Zileli Sadık Doğanay’dan repertuvar kayıtlarına geçen: Bağlantısı: Mah yüzüne bir nikap çek ben yandım el yanmasın dizeleriyle biten türkü deki sözler sevgi ateşiyle yanmanın, kavrulmanın nefis bir ifadesi olarak kayıtlara geçtiği gibi imansız birinin imana gelmesi de enfes bir şekilde anlatılmıştır.

Gözlerin inkâra benzer ebrular keman olur*1

Yüzünü görse bir kâfir şüphesiz iman bulur

Her kaçan yüzüne baksam katlime ferman olur

Mah yüzüne bir nikap çek ben yandım el yanmasın

Dörtlüğündeki deki Yüzünü görse bir kâfir şüphesiz iman bulur dizesiyle imansızların bile imana geleceği müthiş bir ifadedir. Yüzüne bakanın tebdili şaşar. Çarpılır. Din değişir. Müslüman olur. Onun için mah yüzüne bir örtü geçir beni yaktın başkaları yanmasın.

Merhum Haydar Aslan’ın okuduğu bir Çukurova bozlağı vardır. Burcu burcu toprak kokar. Toros Dağları kokar. Yavşan kokar. Kekik kokar. Çukurova kokar. Ovanın ipil ipil eden sarı sıcaklarını serer gözler önüne. Karşı yaylaya tırmanan katar katar göçler gelir aklınıza. Sevdiğinin üstüne kol kanat germenin en açık ifadesi vardır o sözlerde. Dulda olmak, gölge olmak karışmıştır birbirine. Salını salına gelen sevdiğim / Gel böyle salınma göz değer sana / Alların üstüne yeşil giyinme / Zalim düşmanlardan söz değer sana dizeleri ok olur saplanır yüreğinize. Anlatım sade ve yalındır. Kır çiçekleri gibidir. Uyaklar arasındaki uyum, sevgiyi, sevişmeyi hatırlatır sizlere. Hani esen yelden, uçan kuştan kıskanırım diyen dizeler sanki bu sözlere nazire yapar.

Bozlağın her dörtlüğü ayrı bir güzellik arz eder. Sözle müzik arasındaki uyum tek vücuttur. Halkın duygusu bu dörtlüklerle, haykırışla arşı alaya ulaşır: Salınıp gelende kimin yârisin / Böyle sallandıkça dünya malımsın / Yüceden yüceye Toros Dağısın / Sabahın güneşi tez değer sana dizeleri konuyla ilgili söz söyleyecek olanlara pes dedirttirecek niteliktedir. Sevdiği yücelerden yüce. Toros dağları gibi. Erişilmez, ulaşılmaz. Onun için de sabahın güneşi sevdiğine tez ulaşır. Güneşin sevdiğinize tez ulaşmasını siz nasıl anlatırsınız. Hangi kitaba hangi dizelere sığdırabilirsiniz. Sabahın güneşinin tez değmesi, sevdiğinin Toros Dağları kadar yüce olması ancak

gönül dediğimiz izafi kavramla dile getirilir. İşte o da deli gönül dediğimiz kavramla müthiş bir şekilde dile getirilmiştir.

Böyle olduğu için de âşıklar türkü üstüne türkü yakmış. Bu türküler bir gün öldürür beni diyerek duygularını dile getirmiş. Türkülerin tüm özelliklerini, güzelliklerini ortaya koymaya çalışmışlar. “Kadrin bilmeyenler alır eline / Onun için eğri biter menevşe” dizeleriyle değer vermeyi, “Canım esirgemem billahi senden / Götür sat pazara kölem var deyi” söyleyişiyle de sevgiye olan sadakati dile getirirler.

Anadolu‘da “Gözüm seyiriyor” tabiri yaygındır. Sağ göz seyirimesi hayra, sol gözün seyirimesi şerre yorulur. Hayra yorulan göz seyirimesi: İyi bir haberin, gurbetten birinin geleceğine, ya da yolculuğa çıkılacağına işarettir. Tabi bu halkın değerlendirmesidir. Tıpta göz seyirimesi: Dışardan bakıldığında fark edilemeyen, ancak göz kıpırtısı ile insanı rahatsız eden, gözün çevresindeki kasların titremesiyle oluşan bir rahatsızlıktır. Genelde göz kapağında, gözün alt kısmında olur. Anadolu insanı bunları bilmediği için kendine göre değerlendirir. Yârinin geleceğine yorar. O duygusunu da türkülerle dile getirir. Balıkesir yöresinden repertuvara giren: Ayva çiçek açmış yaz mı gelecek / Gönül bu sevdadan vaz mı geçecek / Sağ gözüm seyiriyor yar mı gelecek dizeleriyle bizlere ulaşan türkü halkın kabul ettiği değer yargılarının en güzel ifadesi olarak bize ulaşır.

Türkülerde ayrılıkta çokça işlenen konulardandır. Seven konuşmaz. Derdini demez. Göğüs geçirir. İç geçirir. Kimseye diyemediği ayrılık derdini türkülerle söyler. Kederini dizelere döker. Merhum Nida Tüfekçi marifetiyle repertuvara giren bir Yozgat sürmelisinde.

Sabahınan esen seher yeli mi Benim gönlüm divane mi deli mi Durup durup yâr göğsünü geçirir Yoksa bu gün ayrılığın günü mü

diyerek nefis bir ifade kullanır. Ayrılık gününün geldiğini durup durup göğüs geçirerek ifade eder. Bu nasıl bir anlatımdır. Nasıl bir ifadedir. Göğüs geçirme ile ayrılık günü nasıl bütünleştirilmiştir. İç çekerek. Derin derin nefes alıp alıp vererek. Göğüs geçirerek. Hiçbir şey söylemeden: Durup durup yâr göğsünü geçirir/ Yoksa bu gün ayrılığın günü mü diyerek duygular dile ve tele dökülür.

Onun için de bu toprağın türküleri gönlümüze ferman, yüreğimize derman olmuş. Onlar bize, biz onlara sevdalanmışız. Geçit vermez dağları onlarla aşmış, ulaşamadığımız yerlere onlarla haber salmışız. Arı misali her çiçekten bal alan, çiçekten çiçeğe konan türkülerimiz bulut olmuş göğe ağmış, yağmur olmuş yere yağmış. Sevgilileri Maçka’da buluşturmuş. Sonra da: Ahrazı dile, bülbülü güle, arıyı da bala getirmiş. Dile, güle, bala gelen türküleri bilenlere ne mutlu.


922 kez okundu. Yazarlar

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın

Yazarın diğer yazıları

BİR EKMEĞİN HİKÂYESİ[1] - 17/01/2024
BİR EKMEĞİN HİKÂYESİ[1]
POSTACI… POSTACI… CANIM GÜLÜM POSTACI! - 02/10/2022
POSTACI… POSTACI… CANIM GÜLÜM POSTACI!
ÇÖL YEMEN’DE CAN VERENLER - BİRİ MEMET BİRİ MEMİŞ - 28/06/2020
emen: Arap Yarımadasının Güneybatı köşesinde olup, mutluluk anlamına gelen bir sıfatla nitelendirilir. Fakat bu sözcük Türkler için geçerli değildir.
Bunca âşıkların bir hoşu Mahzuni…"İŞTE GİDİYORUM ÇEŞMİ SİYAHIM " - 19/05/2020
1940 yılında Kahraman Maraş'ın Elbistan ilçesinin Berçenek köyünde doğdu. (Dostları onun 1938 yılında doğduğunu ifade etmektedirler.)
ONU AZRAİL APARDI… - 24/04/2020
Yallah şoför yallah apar beni / Kerkük’e tez yetir beni.
BU TOPRAĞIN TÜRKÜLERİ - 12/04/2020
Bu toprağın türküleri gönlümüze ferman, yüreğimize derman olmuş.
ÇUKUROVA'DA KARACAOĞLAN ÇIĞIRMAK - 31/03/2020
Çukurova'yı; Mersin-İskenderun sahil şeridinden, Güneydoğu Toroslar'ın eteklerine
BİR OLALIM, İRİ OLALIM, DİRİ OLALIM… - 15/03/2020
Ben türkülere, Çukurova’ya, Toros dağlarına sevdalıyım. Sevdam: Anamın beni tarlada doğurmasından, sekiz yaşına kadar ayakkabıyı tanımayışımdan, yufka ekmeği fırın
“Sokrat Okuyan Köylüler” - 16/02/2018
BEN ÇOK DUYGULANDIM. SİZİ BİLMEM. SELAMLARIMLA.
 Devamı
AlışSatış
Dolar32.142532.2713
Euro34.804134.9436